Upadłość osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej stanowi stosunkowo świeżą na tle innych postępowań prawa instytucję. Została ona bowiem wprowadzona 31 marca 2009, natomiast charakter bliski obecnemu zyskała dopiero 31 grudnia 2014 roku. Od tego czasu stale rosnąca liczba postępowań w sprawie upadłości konsumenckich udowadnia jednak znaczenie zapotrzebowania, na jakie stanowiła ona odpowiedź.
Czym jest upadłość konsumencka?
Podobnie jak w przypadku upadłości przedsiębiorstw, upadłość konsumencka jest rodzajem postępowania sądowego w sytuacji niewypłacalności dłużnika. W przeciwieństwie jednak do upadłości spółek i osób prowadzących działalność gospodarczą, w upadłości konsumenckiej zaspokojenie wierzycieli jest ważnym, ale jednak drugorzędnym celem. Głównym zadaniem upadłości konsumenckiej jest oddłużenie niewypłacalnego dłużnika. Co jednak istotne, cel ten nie zawsze udaje się zrealizować, choć takie przypadki należą do rzadkości.
Mimo wszystko upadłość konsumencka może być atrakcyjnym rozwiązaniem dla osoby która, nie jest w stanie poradzić sobie ze swoją trudną sytuacją finansową, w szczególności, gdy wpadła w tzw. „spiralę zadłużenia”. Choć upadłość wiąże się z utratą wszystkich istotnych składników majątku, stanowi także sposób na pozbycie się długów i tym samym na możliwość nowego startu w życiu.
Kto może ogłosić upadłość konsumencką ?
Podstawą każdej upadłości jest stan niewypłacalności dłużnika, czyli utraty zdolności do wykonywania przez niego wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, należy domniemywać stan upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Bez znaczenia jest przy tym łączna wysokość zadłużenia. Stan niewypłacalności może wystąpić przy bardzo różnych rozmiarach długu i zależy przede wszystkim od indywidualnych cech sytuacji zadłużonego takich jak jego bieżące przychody i majątek oraz ich stosunek do wysokości bieżących zobowiązań.
Co ważne, co do zasady upadłość konsumencka dotyczyć może jedynie osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Oznacza to, że nawet drobni przedsiębiorcy, prowadzący indywidualną działalność gospodarczą nie będą mogli z tego rodzaju postępowania skorzystać przed wygaszeniem swojej działalności. Dla spełnienia przesłanki niebycia przedsiębiorcą niewystarczające będzie przy tym zawieszenie działalności. Koniecznym będzie jej całkowita likwidacja i wykreślenie. Z upadłości konsumenckiej mogą jednak niezależnie od innych okoliczności skorzystać byli przedsiębiorcy. Długi pochodzące z prowadzonej wcześniej działalności nie stanowią przeszkody do ogłoszenia upadłości konsumenckiej.
Od tej zasady pewien wyjątek stanowi sytuacja, gdy osoba chcąca ogłosić upadłość prowadzi działalność o marginalnej skali, nieodnotowanej w postaci wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Ustawodawca wobec takich drobnych przedsiębiorców przewidział, że postępowanie upadłościowe może się odbywać na zasadach upadłości konsumenckiej. Upadłość konsumencka może zostać ogłoszona także wobec osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne.
Etapy upadłości konsumenckiej
Typowe postępowanie upadłościowe osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej można podzielić na następujące części:
- wszczęcie postępowania – postępowanie upadłościowe nie może zostać wszczęte z urzędu. Aby Sąd mógł ogłosić upadłość, konieczne jest wpłynięcie wniosku osoby uprawnionej, którą co do zasady jest dłużnik, choć w pewnych okolicznościach może być również wierzyciel;
- rozpoznanie wniosku – w trakcie tego etapu Sąd bada czy zaistniały przesłanki do ogłoszenia upadłości oraz ją ogłasza lub odrzuca wniosek. Z uwagi na fakt, że przesłanki do ogłoszenia upadłości w ciągu ostatnich lat były w sposób stały liberalizowane, obecnie Sąd w praktyce bada jedynie czy u dłużnika wystąpiła niewypłacalność oraz czy nie prowadzi działalności gospodarczej;
- likwidacja majątku dłużnika – upadłość w sposób nierozerwalny wiąże się z utratą wszystkich znaczących składników majątkowych przez upadłego. Likwidacji majątku dokonuje syndyk wyznaczony przez Sąd. W skład masy upadłościowej wchodzą także prawa współwłasnościowe upadłego, w tym ze wspólności majątkowej małżeńskiej;
- zakończenie postępowania – kończące się ustaleniem planu spłaty i oddłużeniem, oddłużeniem bez ustalania planu spłaty albo odmową oddłużenia.
Wszczęcie postępowania w sprawie upadłości konsumenckiej Kraków
Co do zasady wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego może złożyć jedynie sam dłużnik. Oczywiście, od zasad w prawie najczęściej istnieją również wyjątki. W tym przypadku wyjątkiem jest sytuacja gdy dłużnik prowadził wcześniej działalność gospodarczą. W tej sytuacji również wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej swojego dłużnika, także po zaprzestaniu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok.
Sądem zajmującym się sprawami upadłości konsumenckiej jest Sąd Rejonowy zwykłego miejsca pobytu dłużnika. Wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego konsumenta przygotowywuje się na specjalnym urzędowym formularzu. Rozpoznawany jest przez Sąd w składzie jednoosobowym. Od wniosku należy uiścić opłatę sądową w wysokości 30 zł.
Koszty postępowania w sprawie upadłości konsumenckiej
Istotną różnicą wobec postępowań upadłościowych przedsiębiorstw, jest to, że postępowanie dotyczące upadłości konsumenckiej może być prowadzone także w sytuacji braku majątku na pokrycie kosztów postępowania. W takiej sytuacji koszty pokrywa tymczasowo Skarb Państwa. Jednocześnie wraz z ogłoszeniem upadłości, Sąd przyznaje zaliczkę syndykowi na pokrycie kosztów. Koszty postępowania tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa oraz inne zobowiązania masy upadłości niezaspokojone w toku postępowania upadłościowego, uwzględniane są w późniejszym planie spłaty w pełnej wysokości. Koszty te mogą jednak zostać pominięte, jeżeli nie pozwalałyby na to zarobki upadłego lub godziłoby to w możliwości jego utrzymania oraz znajdujących się pod jego opieką osób.
Rozpoznanie wniosku o upadłość konsumencką
Jak wspomniano wcześniej, podczas rozpoznania wniosku Sąd w praktyce bada jedynie dwie okoliczności. Czy dłużnik jest w stanie niewypłacalności oraz czy jest osobą nieprowadzącą działalności gospodarczej. Jest to skutek licznych nowelizacji, które w sposób znaczący zmniejszyły konieczne do spełnienia przesłanki do ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Z powodu tego, że ocenie podlegają jedynie dwa czynniki, wnioski są rozpoznawane przez Sąd bardzo szybko. Samo rozpoznanie odbywa się na posiedzeniu niejawnym.
Uproszczone postępowanie upadłościowe
W sytuacjach gdy dłużnik nie dysponuje znacznym majątkiem, pozwalającym na stworzenie masy upadłościowej, postępowanie może zostać przeprowadzone w formie uproszczonej. Cechuje się ono jeszcze większą prostotą niż zwykłe postępowanie upadłościowe konsumenta. Jest również bardzo szybkie. Zazwyczaj projekt planu spłaty zostaje przedłożony przez syndyka do sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości. W postępowaniach tego typu przeważająca większość czynności wykonywana jest przez syndyka. Nie występuje natomiast sędzia-komisarz, a nadzór nad upadłym i wierzycielami prowadzi sam syndyk, który prowadzi również akta postępowania. W postępowaniu tego typu brak również sprawozdań kwartalnych, składane jest wyłącznie sprawozdanie ostateczne.
Postępowanie prowadzone według przepisów ogólnych
Zupełnie przeciwną może być sytuacja, gdy dłużnik dysponuje bardzo dużym majątkiem albo bardzo dużą liczbą wierzycieli. W takich okolicznościach uproszczone w wielu aspektach postępowanie, jakim jest postępowanie upadłościowe konsumenta, może okazać się niewystarczające. Sąd może w tej sytuacji ogłosić w treści postanowienia o ogłoszeniu upadłości, że postępowanie będzie prowadzone zgodnie z przepisami ogólnymi. Decyzja taka może zostać podjęta także w razie innych uzasadnionych przewidywań i obaw co do zwiększonego stopnia skomplikowania sprawy.
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej Kraków
Jeżeli Sąd nie znajdzie przeciwwskazań w sytuacji dłużnika, a doręczony wniosek będzie poprawny, bądź braki formalne zostaną uzupełnione, wydane zostanie postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Postanowienie takie rozpoczyna kolejny etap, w którym większość czynności wykonywać będzie wyznaczony syndyk, nad którym nadzór pełnić będzie sędzia-komisarz. Ogłoszenie upadłości powoduje zawieszenie wszystkich czynności komorniczych prowadzonych wobec upadłego. Jego majątek jest natomiast przejmowany przez syndyka z przeznaczeniem na likwidację.
Czynności syndyka
Wkrótce po ogłoszeniu upadłości, majątek upadłego jest przejmowany w zarząd przez wyznaczonego syndyka. Syndyk następnie zawiadamia szereg osób i instytucji o prowadzonym postępowaniu. Zawiadomienia są doręczane do:
- wszystkich wierzycieli upadłego, w tym również do jego małżonka;
- komorników prowadzących wobec upadłego egzekucje;
- właściwego urzędu skarbowego;
- Ministerstwa Sprawiedliwości,Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych, Centralnej Informacji o Zastawach Rejestrowych KRS oraz KW;
- placówek pocztowych (jedynie w postępowaniu „ogólnym”);
- banków i instytucji, z którymi upadły zawarł umowę o udostępnienie skrytki sejfowej albo złożył pieniądze lub inne przedmioty;
W razie wątpliwości co do stanu majątku upadłego syndyk może złożyć wniosek do komornika o poszukiwanie jego majątku. Gdy już się uda zebrać majątek upadłego, syndyk przygotowuje spis inwentarza i plan likwidacyjny.
Likwidacja majątku dłużnika
Postępowanie upadłościowe nierozerwalnie wiąże się z utratą wszystkich istotnych składników majątkowych przez upadłego. Wkrótce po zatwierdzeniu spisu inwentarza oraz planu likwidacyjnego przez sędziego-komisarza, syndyk przystępuje do likwidacji majątku upadłego. Generalnie syndyk dysponuje dużą swobodą co do wyboru sposobu likwidacji poszczególnych składników majątkowych. Musi jednak przy tym kierować się w szczególności interesem wierzycieli. Swoboda ta jest jednak ograniczona do ruchomości o wartości poniżej 25 tys. złotych. Jeżeli ruchomość przekracza tą wartość, to do jej sprzedaż wymaga powiadomienia Sądu oraz wierzycieli. Podobna zasada działa wobec nieruchomości.
Ponadto Sąd może w drodze postanowienia zakazać syndykowi dokonania likwidacji składnika masy upadłości w wybrany przez syndyka sposób lub za wskazaną minimalną cenę, jeżeli likwidacja byłaby niezgodna z prawem albo prowadziłaby do pokrzywdzenia upadłego lub wierzycieli.
Gwarancje socjalne
Chociaż postępowanie upadłościowe wiąże się z przykrą dla upadłego konsekwencją utraty majątku, jest jednak instytucją docelowo mającą przynieść mu pomóc i dać możliwość wyjścia „na prostą”. Ma to wyraz również w tym, że upadłemu pozostawia się dochód i majątek pozwalający na zwykłą egzystencję jego oraz osób znajdującym się pod jego opieką. Zajęciu przede wszystkim nie podlega dochód poniżej minimum socjalnego oraz część dochodu stanowiąca 150% kwoty progu pozyskiwania świadczeń socjalnych.
Jeżeli upadły jest właścicielem nieruchomości, w której zaspokaja swoje potrzeby mieszkaniowe, ze sprzedaży tejże nieruchomości przysługuje mu wypłata części uzyskanych środków. Przysługująca kwota powinna móc zapewnić wynajmującemu możliwość opłacenia najmu w zamieszkiwanej okolicy przez okres od 12 do 24 miesięcy. Aby uzyskać takie wsparcie, upadły musi się zwrócić się z odpowiednim wnioskiem u sędziego-komisarza.
Sytuacja małżonka osoby upadłej
Postanowienie o upadłości konsumenckiej powoduje z mocy prawa powstanie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami, z których jeden jest osobą upadłą. Postępowanie upadłościowe może jednak rodzić negatywne skutki majątkowe dla małżonka osoby upadłej. Majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłościowej i podlega likwidacji w taki sam sposób jak majątek osobisty upadłego. Małżonek, który zostanie pokrzywdzony na skutek tych okoliczności, może zgłosić wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym. Roszczenie takie nie jednak w żaden sposób uprzywilejowane względem roszczeń innych wierzycieli. Zaspokojone zostanie zatem w stopniu identycznym jak w przypadku pozostałych długów. Wiąże się to z tym, że małżonek osoby upadłej z dużym prawdopodobieństwem nie odzyska całości środków, jakie umieścił we wspólnym majątku.
Obowiązki osoby upadłej
Chociaż upadły jest w trakcie postępowania w sprawie swojej upadłości postacią raczej bierną, przepisy przewidują wobec niego szereg obowiązków. Upadły w szczególności jest zobowiązany do całkowitej współpracy z syndykiem, w tym wskazania i wydania mu całości swojego majątku, a także niezbędnych dokumentów oraz rozliczeń, w tym ksiąg rachunkowych i innych ewidencji prowadzonych dla celów podatkowych. Uchybienie temu obowiązkowi może się wiązać dla upadłego nawet z ryzykiem odpowiedzialności karnej. Poza ujawnianiem majątku, upadły zobowiązany jest także do udzielania sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących majątku oraz informacji o zmianach swojej sytuacji majątkowej.
Prawa osoby upadłej
Upadły dysponuje w postępowaniu także szeregiem praw, pozwalających mu w sposób skuteczny chronić swoje interesy w przypadku, gdyby były one zagrożone. Upadły przez cały okres postępowania nie jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych. Prawo upadłościowe nie ogranicza możliwości podejmowania przez upadłego zatrudnienia, ani nawet nie wyklucza prowadzenia przez niego działalności gospodarczej.
Upadły otrzymuje w postępowaniu status uczestnika. Ma w związku z tym prawo do wglądu w akta i podejmowania czynności procesowych. W szczególności ma możliwość składania skargi na czynności syndyka i przedstawiania swojego stanowiska w kluczowych sprawach, takich jak projekt planu spłaty czy przeprowadzenie rozprawy.
Osoba upadła może podejmować czynności w sposób samodzielny albo działać przez pełnomocnika.
Uprawnienia skargowe
Jak napisano wcześniej, jednym z uprawnień osoby upadłej jest możliwość składania skargi na czynności syndyka. Uprawnienie to przysługuje także wierzycielom i innym osobom, których prawa zostały przez zachowanie syndyka naruszone lub zagrożone. Skarga taka może dotyczyć wadliwej czynności syndyka lub faktu zaniechania jakiejś czynności. Podstawą skargi może być zarzut każdego naruszenia prawa. Skargę wnosi się do samego syndyka w terminie 7 dni od zaskarżonej czynności lub zaniechania albo uzyskania o nich wiedzy przez skarżącego. Syndyk w terminie 3 dni ustosunkowuje się do treści skargi, sporządzając uzasadnienie, które przekazuje wraz ze skargą do Sądu. Syndyk w swoim uzasadnieniu może skargę uwzględnić. W przeciwnym wypadku rozstrzyga o niej Sąd.
Zakończenie postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe może zostać umorzone lub się zakończyć poprzez oddłużenie lub odmowę oddłużenia. Oddłużenie może natomiast nastąpić na skutek wykonania planu spłaty lub umorzenia długów bez ustalenia planu spłaty.
Umorzenie postępowania w sprawie upadłości konsumenckiej
Sąd na każdym etapie może podjąć decyzję o umorzeniu postępowania. Może to jednak nastąpić jedynie w ściśle określonych okolicznościach. Postępowanie może zostać umorzone w szczególności, gdy sam dłużnik sobie tego życzy. W tej sytuacji musi wystosować do Sądu stosowny wniosek.
Postępowanie może zostać umorzone także, gdy upadły nie wykazuje chęci współpracy. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy upadły nie wskaże lub nie wyda syndykowi całego majątku, niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków. W podobny sposób umorzenie może nastąpić, gdy zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne.
Przy podejmowaniu decyzji o umorzeniu postępowania, Sąd zawsze rozważa możliwość, czy decyzja taka nie stanowiłaby pokrzywdzenia wierzycieli.
Ustalenie i wykonanie planu spłaty
Jest to najczęstszy sposób zakończenia postępowania w sprawie upadłości konsumenckiej. Plan spłaty sporządza syndyk po upływie terminu zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji masy upadłościowej. Projekt planu spłaty syndyk przesyła upadłemu i wierzycielom, z pouczeniem o możliwości złożenia stanowiska w terminie 14 dni. Ostateczny plan spłaty ustala Sąd na podstawie projektu syndyka. Sąd nie jest związany stanowiskiem upadłego oraz wierzycieli co do treści planu spłaty wierzycieli.
Plan spłaty składa się z listy wierzytelności, planu podziału funduszy masy upadłości oraz harmonogramu spłaty wierzycieli. Spłata wierzycieli odbywa się także z funduszy pochodzących z dochodów upadłego. Ustalając plan spłaty wierzycieli, Sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Przy ustalaniu planu spłaty brana też jest pod uwagę wina upadłego za sytuację finansową, w jakiej się znalazł. Jeśli jest ona znaczna, Sąd może ustalić plan spłaty nawet na okres do 84 miesięcy. W innym wypadku realizacja planu spłaty może trwać co najwyżej 34 miesiące.
Po wykonaniu planu spłaty umorzone zostają pozostałe zobowiązania upadłego, a ten może rozpocząć swój „nowy start”.
Umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty
W toku postępowania może się okazać, że ustalenie planu spłaty jest niemożliwe, gdyż osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. W tej sytuacji Sąd może postanowić o umorzeniu długów upadłego bez ustalania harmonogramu spłaty.
Umorzenie może mieć charakter warunkowy i znajdzie zastosowanie, gdy niezdolność do dokonywania spłat przez upadłego nie ma charakteru trwałego. W takich okolicznościach Sąd ustala 5-letni okres wyczekiwania na poprawę sytuacji upadłego. W tym czasie upadły nie będzie mógł pogarszać swojej sytuacji majątkowej, a także będzie musiał przygotowywać obowiązkowe sprawozdania. W trakcie tego okresu zarówno upadły, jak i wierzyciele będą mogli wystąpić z wnioskiem o ustalenie planu spłaty.
Jeżeli nie możność do dokonywania jakichkolwiek spłat ma charakter trwały, Sąd będzie mógł postanowić o umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty na stałe.
Odmowa oddłużenia
Do rzadkich, ale możliwych istnieją sytuacje, w których Sąd odmówi oddłużenia osoby upadłej. Postanowienia takie są podejmowane zazwyczaj w sytuacji, gdy dłużnik celowo doprowadził do swojej niewypłacalności, w szczególności poprzez celowe trwonienie części składowych swojego majątku oraz celowe nieregulowanie swoich zobowiązań.
Odmowa oddłużenia może również być uzasadniona tym, że w okresie 10 lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono wcześniej postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część zobowiązań upadłego. Sąd może jednak ze względów humanitarnych nie uwzględniać tej przesłanki.
Upadłość konsumencka Kraków: Podsumowanie
Postępowanie w sprawie upadłości konsumenckiej może okazać się atrakcyjnym rozwiązaniem dla osób nieradzących sobie ze swoim znacznym i wciąż rosnącym zadłużeniem. Upadłość może stanowić sposób na danie sobie drugiej szansy i rozpoczęcie wszystkiego od nowa. Mimo znacznego odformalizowania postępowanie upadłościowe wciąż może w niektórych aspektach stanowić dla osoby starającej się oddłużenie spore wyzwanie. Z tego powodu, jak w przypadku każdego postępowania sądowego, nieocenioną pomocą może okazać się skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika procesowego – adwokata lub radcy prawnego.
