Władza rodzicielska to jedna z najbardziej fundamentalnych instytucji obecnych w polskim prawie rodzinnym i opiekuńczym. W ostatnim czasie pojęcie to spotyka się jednak coraz liczniejszą krytyką i kontrowersjami, czego wyrazem może być m.in. postulowane zastąpienia go pojęciem „odpowiedzialności rodzicielskiej”. Mimo tych okoliczności, władza rodzicielska w dalszym ciągu pozostaje głównym elementem kształtującym relacje rodzinne w prawie polskim. Czym jednak jest władza rodzicielska?
Czym jest władza rodzicielska?
Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, władza rodzicielska to przede wszystkim obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Również dzieci mają obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej, gdyż winne są rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których mogą samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinny wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla ich dobra. Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską od chwili narodzin, aż do ukończenia 18 roku życia.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej
W ramach wykonywania władzy rodzicielskiej, rodzice wykonują pieczę nad realizacją potrzeb dziecka i zapewnieniem mu bezpieczeństwa. Rodzice dziecka mają też obowiązek troszczyć się o jego fizyczny i duchowy rozwój oraz przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Rodzice sprawują również opiekę na majątkiem dziecka, jednak przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Dobro dziecka
Władza rodzicielska powinna być wychowywana w sposób mający na celu realizację dobra dziecka. Dobro dziecka nie posiada swojej legalnej definicji w ramach polskiego porządku prawnego. Przyjmuje się, iż pojęcie to oznacza obowiązek podejmowania przez rodziców działań w najlepiej pojętym interesie dziecka i wystrzeganie działań takich, jakie mogłoby ten interes naruszać. Oznacza to, że rodzice powinni wychowywać dzieci w sposób wiążący się z całościowym i harmonijnym rozwojem dziecka we wszystkich istotnych obszarach, tj. fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym, a także w należyty sposób dbać o interes materialny dziecka.
Prawa dziecka
Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej powinien uwzględniać również prawa dziecka. Prawa dziecka stanowią bardzo szeroki zakres norm, często uregulowanych także w aktach prawa międzynarodowego, tak jak np. konwencja o prawach dziecka z 1989 roku.
W ramach tych regulacji w sposób szczególny podkreśla się, iż dziecko jest samodzielnym podmiotem, który jedynie ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej. W ramach tego spojrzenia wymaga się od rodziców wychowywania dziecka w sposób szanujący jego tożsamość, godność i prywatność, a także prawo do wolności, szacunku, nietykalności osobistej oraz swobody myśli, sumienia i wyznania.
Na gruncie polskiego prawa rodzinnego realizacja tych wartości przejawia się m.in. na bezwzględnym zakazie stosowania przez rodziców kar cielesnych i innych naruszających godność i poczucie bezpieczeństwa dziecka.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Pod pojęciem nadużywania władzy rodzicielskiej określa się sprawowanie tej władzy w taki sposób, jaki narusza dobro dziecka lub jego prawa. Nadużywanie władzy rodzicielskiej to sytuacja, w której rodzic lub opiekun używa swojej władzy i autorytetu w sposób nieodpowiedni, szkodliwy lub nieprzyzwoity wobec dziecka. W skrajnej formie nadużywanie władzy rodzicielskiej może obejmować różne formy fizycznego, emocjonalnego lub psychologicznego znęcania się, zaniedbywania, zastraszania, kontrolowania, obrażania lub innych zachowań, które powodują cierpienie i szkody emocjonalne lub fizyczne u dziecka.
Ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej
W przypadku rażącego nadużywania władzy rodzicielskiej lub wystąpienia innej ustawowej okoliczności, Sąd może orzec o ograniczeniu lub nawet pozbawieniu jednego lub oboje rodziców władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej polega na całkowitym odebraniu rodzicowi prawa do decydowania o jakichkolwiek kwestiach dotyczących dziecka. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd opiekuńczy może pozbawić władzy rodzicielskiej, gdy:
- władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody
- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej
- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka
Ograniczenie władzy rodzicielskiej polega na odebraniu rodzicowi jedynie części uprawnień wiążących się z władzą rodzicielską, np. prawa do wyboru szkoły dziecka. Ograniczenie władzy rodzicielskiej jest możliwe, gdy zagrożone jest dobro dziecka w jakikolwiek sposób. Oznacza to, że Sąd może ograniczyć prawa rodzicielskie także w sytuacji, gdy np. władza rodzicielska jest wykonywana przez rodzica z całkowicie dobrą wolą, lecz z uwagi na np. konflikty z drugim rodzicem, narusza to wykonywanie dobro dziecka.
Postępowania sądowe z zakresu władzy rodzicielskiej
Kwestie związane z wykonywaniem władzy rodzicielskiej mogą być przedmiotem wielu różnych postępowań sądowych. Typowymi sytuacjami, w których mogą być prowadzone postępowania sądowe z zakresu władzy rodzicielskiej, są: rozwody lub separacje, ustanowienie władzy rodzicielskiej dla rodziców, zmiana umowy o władzy rodzicielskiej, przyznawanie jednemu rodzicowi wyłącznej władzy rodzicielskiej, ustalanie wizytacji i kontaktu z dzieckiem oraz prowadzenie sprawy w imieniu dziecka. W postępowaniach tych sądy zawsze kierują się najlepiej pojętym interesem dziecka i mogą korzystać z opinii biegłych oraz przeprowadzać rozmowy z dzieckiem w celu ustalenia jego preferencji.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej Kraków: Podsumowanie
Władza rodzicielska stanowi specyficzną więź prawną regulującą wzajemne relacje między rodzicem a dzieckiem. Rodzice w wykonywaniu władzy rodzicielskiej muszą w szczególności kierować się dobrem dziecka oraz respektować przysługujące dziecku prawa. Kwestie związane z władzą rodzicielską mogą być przedmiotem szeregu postępowań sądowych, na czele z postępowaniami o ograniczenie i pozbawienie praw rodzicielskich. W sytuacjach takich nieocenioną może okazać się pomoc profesjonalnego pełnomocnika procesowego – adwokata lub radcy prawnego.
