Czy można cofnąć darowiznę ? Doświadczony prawnik poniżej wyjaśnia wszystkie aspekty związane z odwołaniem darowizny.
Pod pojęciem darowizny należy rozumieć umowę, w której jedna ze stron w sposób nieodpłatny wzbogaca drugą kosztem swojego majątku. Darowizny drobnych upominków stanowią powszechny element naszego codziennego życia. Często dokonujemy także większych darowizn, np. nieruchomości. W większości spraw sytuacje te dotyczą przekazania swojej własności kolejnym pokoleniom, głównie dzieciom. Zdarza się także, że pomimo przekazania prawa własności rodzice dalej mieszkają w przekazanej nieruchomości. Na tym tle mogą pojawiać się konflikty. Co w sytuacji, gdy po jakimś czasie uznamy, że dokonanie darowizny było błędem, np. na skutek późniejszego postępowania obdarowanego. Czy prawo pozwala na odwołanie darowizny? W jaki sposób cofnąć darowiznę?
Czy można cofnąć darowiznę?
Opowiadając na postawione pytanie – tak, cofnięcie darowizny jest możliwe.
Aby tego skutecznie dokonać, muszą jednak zostać spełnione pewne przesłanki. Przesłanki te różnią się w zależności od tego, czy darowizna została już wykonana, czy wciąż jeszcze nie. Odwołanie niewykonanej darowizny jest w oczywisty sposób, znacznie prostsze. W przypadku darowizny wykonanej, obdarowany może odmówić zwrotu darowanej rzeczy. W takich sytuacjach, ocenę czy odwołanie darowizny było zasadne musi dokonać Sąd, aby możliwym było prawne wyegzekwowanie zwrotu darowanej rzeczy.
Czym jest darowizna wykonana, a czym jest darowizna niewykonana?
Darowizna wykonana to taka, która została już przekazana od darczyńcy do obdarowanego, a ten ostatni ją przyjął. W praktyce oznacza to, że własność przekazywanego mienia faktycznie przechodzi z rąk darczyńcy do obdarowanego. Po zakończeniu tego procesu darowizna jest uważana za wykonaną. Darowizna niewykonana to natomiast taka darowizna, która została obiecana przez darczyńcę, ale jeszcze nie została przekazana. Innymi słowy, umowa darowizny została zawarta, ale fizyczny przekaz mienia jeszcze nie nastąpił. W tym przypadku, mimo że zobowiązanie do przekazania mienia istnieje, to nadal pozostaje ono w posiadaniu darczyńcy.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Jeżeli darowizna nie została jeszcze wykonana, tzn. jej przedmiot nie został wydany obdarowanemu, jej cofniecie jest o tyle ułatwione, iż nie wymaga występowania z żądaniem zwrotu darowanego przedmiotu. Mimo to, darczyńca nie może w sposób całkowicie nieskrępowany uchylić się od przekazania obiecanego w drodze zawartej umowy przedmiotu, lecz musi mieć ku temu ważny, przewidziany przez przepisy prawa powód.
Podstawową przesłanką umożliwiająca odwołanie niewykonanej darowizny jest sytuacja, w której jeżeli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Kolejną przesłanką, jaka umożliwia skuteczne odwołanie darowizny niewykonanej jest niespełnienie obowiązku nałożonego przez darczyńcę, który stanowił w ramach zawartej umowy warunek do jej wykonania. Obowiązek taki może dotyczyć zarówno działania, jak również zaniechania określonych czynności przez obdarowanego.
Ponadto darowizna niewykonana może zostać również odwołana z tych samych przyczyn, co w przypadku darowizny już wykonanej.
Cofnięcie darowizny wykonanej
Odwołanie darowizny już wykonanej jest procesem znacznie bardziej złożonym oraz ograniczonym węższymi przesłankami, niż odwołanie darowizny niewykonanej. W praktyce jedyną przesłanką, jaka może stanowić podstawę odwołania takiej darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego.
Pojęcie „rażącej niewdzięczności” nie zostało w sposób jednoznaczny zdefiniowane w przepisach prawa. W praktyce przyjmuje się, że rażąca niewdzięczność stanowi coś więcej niż brak aktywnej wdzięczności obdarowanego, a nawet sytuacja występowania pomiędzy darczyńcą, a obdarowanym stanu konfliktu.
Tym samym o rażącej niewdzięczności można mówić wyłącznie w odniesieniu do przewinień o najwyższym ciężarze gatunkowym, a za takie można uznać tylko te, które w sposób oczywisty, bez głębszej analizy, istotnie godzą w podstawowe zasady moralne, obyczajowe i społeczne. Czyny takie muszą świadczyć o znacznym natężeniu złej woli obdarowanego i być ukierunkowane na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, a także być świadome i podjęte z nieprzyjaznym zamiarem.
Odwołanie darowizny nie jest również możliwe, jeżeli pomimo wystąpienia rażącej niewdzięczności darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Stan niedostatku w przypadku wykonanej darowizny
Darowizna obarcza obdarowanego obowiązkiem wdzięczności, w wyniku czego obdarowany zobowiązany jest m.in. do udzielania pomocy swojemu darczyńcy, w sytuacji wystąpienia u niego stanu niedostatku. Jak opisano jednak wcześniej, stan niedostatku darczyńcy nie może stanowić powodu do odwołania wykonanej już darowizny. Brak realizowania obowiązku pomocy przez obdarowanego znajdującemu się w niedostatku darczyńcy, nie powoduje zatem możliwości odwołania zrealizowanej darowizny. W takiej sytuacji darczyńca może jednak wystąpić przeciwko obdarowanemu z innym roszczeniem, o charakterze zbliżonym do alimentacyjnego.
Jak długo można odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny jest ograniczone czasowo.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać swoją darowiznę jedynie w okresie do roku od dnia, w którym uzyskał informację o okoliczności, stanowiącej przyczynę odwołania darowizny.
W jakiej formie należy odwołać darowiznę ?
Odwołanie darowizny powinno nastąpić w formie oświadczenia złożonego przez darczyńcę obdarowanemu. Oświadczenie takie na gruncie przepisów prawa może zostać złożone w dowolnej formie, jednak zaleca się, aby zachowywało ono co najmniej formę pisemną. W treści oświadczenia darczyńca powinien poinformować obdarowanego o swojej decyzji, a także wskazać na jej przyczynę oraz opisać ją. W przypadku zrealizowanej już darowizny, oświadczenie powinno zawierać również wezwanie do obdarowanego do wydania rzeczy.
Cofnięcie darowizny: postępowanie sądowe
W przypadku odwołania darowizny, tak samo, jak przy innych czynnościach z zakresu prawa cywilnego, pojawiają się spory pomiędzy stronami. W omawianym przypadku spór będzie dotyczyć kwestionowania przez obdarowanego skuteczności odwołania dokonanego przez darczyńcę. W przypadku zrealizowanych darowizn wiązać będzie się to również z odmową wydania darowanej rzeczy przez obdarowanego.
W przypadku postępowania sądowego, dotyczącego darowizny, w której nie doszło do wydania rzeczy, to na obdarowanym z reguły będzie ciążyć ciężar dowodu, tak aby udowodnić bezskuteczność odwołania darczyńcy i zmusić go do oddania rzeczy.
W postępowaniach dotyczących wykonanych już darowizn, sytuacja jest zupełnie odwrotna. Stroną wszczynająca postępowanie i obciążoną ciężarem dowodu będą darczyńcy, którzy udowadniając skuteczność swojego odwołania darowizny, będą mogli zmusić go do jej zwrotu.
W procesach dotyczących skuteczności odwołania darowizny Sąd zajmuje się zbadaniem, czy wskazane w treści odwołania przesłanki, rzeczywiście maiły miejsce oraz, czy mogły one stanowić uzasadnienie dla odwołania darowizny.
Odwołanie darowizny: Podsumowanie
Odwołanie darowizny jest procesem skomplikowanym i wymagającym dokładnej analizy okoliczności każdego przypadku. Konsekwencje cofnięcia darowizny są poważne i dotyczą zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego. Zanim darczyńca podejmie decyzję o cofnięciu darowizny, powinien dokładnie przemyśleć swoje motywacje oraz poradzić się prawnika.
